In Memoriam Hemmy Clevis, vader van het Deventer-Systeem
Op 3 oktober 2022 overleed dr. Hermanus Hubertus Carolus Catharina Clevis, beter bekend als Hemmy. Als jonge pensionado was hij tot voor kort nog erg actief: als gezicht van SPA-Uitgevers speurend naar jong-talent en nieuwe projecten, binnen zijn stichting SPA-Onderzoek duwend en trekkend aan projecten als het Hanze-bord en de Koggenkrant, als achterwacht van de BNA- Contactdagen en Assembled Articles, en met alle aspecten rondom zijn geesteskind het Deventer-Systeem.
Hemmy was in april 2020 met pensioen gegaan nadat hij 33 jaar actief was geweest als gemeentelijk archeoloog van Zwolle. De Stentor wijdde bij zijn pensionering aan de ‘zachtaardige, oud- Limburger’ al een lovend artikel aan hem (‘Hemmy Clevis maakte van iedere historische vondst een boeiend verhaal’) en stond ook stil bij zijn overlijden (‘hij bracht de historie van Zwolle tot leven’). Voor zijn verdiensten bij de gemeente kreeg Hemmy een vriendenbundel uitgereikt: Vigilate et Orate. Liber amoricum Hemmy Clevis. 1 De wethouder Cultuurhistorie van Zwolle, Marjan Schuttenbeld, schreef het voorwoord in de bundel, waarvan de redactie in handen was van Hemmy’s opvolger Michael Klomp. De zestien bijdragen hebben alle Zwolle en Overijssel als onderwerp. De betekenis van Hemmy Clevis reikt echter veel verder dan de archeologie en cultuurhistorie van Zwolle en Overijssel, hoe belangrijk zijn rol daarin ook is.
Zijn meest bekende – maar zeker niet zijn enige – verdienste is zijn onverminderde inzet voor een uniforme manier van indelen van keramiek en glas. Als geestelijk vader van het classificatiesysteem voor keramiek en glas uit de late middeleeuwen en nieuwe tijd heeft hij, samen met zijn goede vriend Jan Thijssen (1943-2016) en Jaap Kottman, een onverwoestbaar fundament gelegd voor de studie van de materiële cultuur uit die perioden. Het systeem had wellicht beter de ‘Clevis Classificatie’ kunnen heten, maar de eerste publicatie uit 1989 had betrekking op vondstcomplexen uit Deventer, wat leidde tot een snelle inburgering van de naam het ‘Deventer-Systeem’. Hemmy noemde het meestal kortweg ‘het classificatiesysteem’.
In de Nederlandse archeologie heeft het Deventer-Systeem na jaren van aarzeling en weerstand een momentum gekregen waaraan niet meer kan worden ontsnapt. Ook in Vlaanderen en het aangrenzende Duitsland is de noodzaak voor een meer uniforme wijze van indelen van keramiek en glas bekend. De aandacht voor het classificatiesysteem blijft in Nederland zeker niet tot de gemeentelijke archeologie beperkt: archeologische bedrijven en zelfstandige onderzoekers gebruiken het en studenten archeologie horen erover tijdens colleges en leren er meer en meer mee werken. Zijn kroon op dit werk is toch wel de realisatie van het lang verwachte online Deventersysteem.nl, dat in 2019 het licht zag. Inmiddels telt het zoeksysteem 26.000 objecten, afkomstig uit meer dan 450 publicaties.
In 2020 maakte Hemmy in zijn artikel getiteld ‘Deventer Systeem, een voorgeschiedenis’ de balans op. Het verscheen twee jaar later in de feestbundel Delven naar de Middeleeuwen voor zijn goede vriend Epko Bult. Het is de persoonlijke terugblik van Hemmy op de pioniersjaren van de studie van aardewerk. Dat pionieren begon voor Hemmy in 1977 bij de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek in Amersfoort toen hij als assistent van Herbert Sarfatij op het project ‘Urbanisatie van het rivierengebied’ was aangesteld. Hemmy verhaalt verder in het artikel hoe het Deventer-Systeem het Corpus Middeleeuws Aardewerk (CMA), dat zich richtte op ontsluiting van kortlopende, goed dateerbare vondstcomplexen, had overleefd. Het CMA mocht dan de bevriende concurrent zijn geweest, Hemmy zag de waarde er absoluut van in en zorgde nog tijdens zijn ziekbed ervoor dat alle afleveringen van het CMA werden gescand èn hij liet ze invoeren in het Deventer-Systeem. Het is tekenend voor hoe Hemmy een warm en groot hart had voor verweesde archeologische collecties. Zo redde hij jaren eerder het persoonlijke archief van de archeologisch leer-specialist Olaf Goubitz (1934-2007) van de papierversnipperaar en initieerde hij recentelijk nog een (decennia) langverwacht vervolg op Herbert Sarfatij’s munten- potten project.
Voor het Deventer-Systeem kreeg Hemmy jaren geleden al eens een lokale innovatieprijs, een half jaar geleden kreeg hij als eerbetoon de feestbundel In Kannen en Kruiken. Studies over middeleeuws en post-middeleeuws aardewerk en glas aangeboden aan Hemmy Clevis. Het bevat maar liefst 32 artikelen geschreven door veertig keramiekvrienden uit binnen- en buitenland, mooi vormgegeven door zijn naaste collega en vriend Hidde Heikamp, in een mooie hardcover- uitgave dat zijn kritisch uitgevers-oog kon bekoren. Het werd overigens niet de geplande feestelijke boek-presentatie op het zevende Assembled Articles congres in Leiden, maar een persoonlijke overhandiging van het boek in het ziekenhuis.
Ondanks Hemmy’s aanhoudende optimisme en aanvankelijk wonderbaarlijk goed aanslaande behandelingen, hing al enige tijd in de lucht dat aan het tijdperk Hemmy Clevis een eind zou komen. Hemmy zorgde zelf nog voor een warme overdracht die af en toe – geheel tegen de gewoonte van Hemmy in – gepaard ging met een korte notitie op papier. Hij regelde een nieuw en breder stichtingsbestuur van SPA-Onderzoek, hief zijn oude stichtingen keurig op en leerde in Corona-tijd nog de kunst van het Video-Vergaderen. Zijn activiteiten voor de Stichting Madat Nepal (hulp aan Nepal) die zich inzet voor onderwijs, drinkwater en gehandicaptenzorg in Nepal heeft hij nog zelf kunnen afbouwen. De warme overdracht laat onverlet dat het voor alle achterblijvers een zoektocht is om in de voetsporen te lopen van een man met 1001-projecten, een breed netwerk en decennia aan ervaring.
Hemmy, je wordt gemist op vele fronten, als vader van het Deventer-Systeem, als vriend, als collega, als markant archeoloog, maar we koesteren goede herinneringen aan een bijzondere en ondernemende archeoloog en zijn je enorm dankbaar dat je de hobbelige, kronkelige en lange weg om ‘hèt classificatiesysteem’ online te ontsluiten, hebt afgelegd. Graag sluiten we af met de woorden die em. prof. Jos Koldeweij bij het horen van Hemmy’s overlijden overbracht:
“We moeten in de geest van Hemmy met zijn optimistische en onvermoeibare energie voor de archeologie verder gaan!”
Roos van Oosten
met dank aan Arno Verhoeven, Aleike van der Venne en Mieke Tolboom, Adri van der Meulen en Jos Koldeweij.
1] Dit memoriam is geschreven door gebruik te maken van het voorwoord van In Kannen en Kruiken.
